Рустам Ахметов 2022 жылы азық-түлік бағасының күрт өсуі туралы сұхбатында құнның негізгі өсуі импортқа айтарлықтай тәуелді тауар позициялары бойынша болғанын түсіндірді. Әлеуметтік маңызы бар тұтыну тауарларының 19 позициясының тоғызы импортқа тәуелді. Агенттік өкілі Қазақстан әлемдік нарықтың бір бөлігі ретінде қандай да бір түрде әлемдік бағаға тәуелді екенін түсіндірді, онда ағымдағы жылы БҰҰ Азық-түлік және ауыл шаруашылығы ұйымының деректері бойынша бағаның 35% - ға қымбаттаған. Бұл Қазақстанда әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарлары бағасының ағымдағы сәтте 21,3% - ға өсуіне әкелді.
Рустам Ахметов импорты 58% болатын қантты мысалға келтірді. Оның сөзінше, елдегі жұмыс істеп тұрған төрт зауыт шетелден келетін қант қамысына тәуелді. Нәтижесінде, көрші елдердегі қант экспорты шектеулеріне байланысты Қазақстандағы қант құны күрт көтерілді.
«Сонымен қатар, төрт зауыттың несиеге батқан Оларда айналым қаражаты жетіспейді. Оларды несиелік құралдармен қамтамасыз еткен жалғыз жеткізуші қазір қантты көтерме сату нарығының 90% - қамтиды және қантты басқа делдалдар мен сауда желілеріне сататын ірі монополист болып саналады. Біз оның құнға әсері туралы тергеу жүргіздік, онда жоғары баға анықталды. Осы мәселе бойынша ден қоямыз, шаралар қабылдаймыз», – деп түсіндірді агенттік өкілі.
Ахметов монополияланған нарықта қантты саудасындағы шектеулердің алдын алу үшін БҚДА қант бұрыннан биржалық тауар болып қалыптасқан соң, өнімді тауар биржасында сатуды ұсынатыны айтты. Сондай-ақ, Үкімет зауыттарды нарықтың екі қосымша субъектісінен: ӘКК және сауда желілерінен айналым қаражатымен жабдықтауды жоспарлап отыр. Бұл қант зауыттарына шикізат сатып алуға айналым қаражатын алуға және нарықтағы бағаны тұрақтандыруға мүмкіндік береді. Осыған байланысты, келесі жылы биылғыдай қант құнының күрт өсуі болмауы керек.
Сонымен қатар, БҚДА бірінші орынбасары бағаны тұрақтандыру бойынша көптеген шаралар әкімшілік және нарықтық емес сипатқа ие екендігіне назар аударды. Мысалы, өнімді әкетуге шектеулер, тауарлық интервенциялар, желілерді жеңілдетілген несиелеу, сауда үстемелерін шектеу және т. б.
«Мұның бәрі АӨК саласындағы тұрақтылыққа әсер етпейді және ауыл шаруашылығы өндірушілерінің ертеңгі күні егіні мен қажетті пайда алам деген сеніміне күмәнданады. Нәтижесінде, бұл тауар өндірісінің дамуына теріс әсер етеді және көбінесе фермер тыйымы аз басқа нарықтарға көшуге мәжбүр болады. Содан кейін жеке тауар позицияларында импортқа тәуелділік күшейеді. Сондықтан біздің жұмысымыздың негізгі бағыты бақылау іс-шаралары емес, ауыл шаруашылығы тауар өндірісін дамыту басты назарда. Біз бағаны төмендетпей, өнім шығару көлемін ұлғайту арналған мемлекеттік қолдауға назар аударуымыз керек. Қуаттылық пен өндіріс көлемін ұлғайтуға жеңілдетілген кредит беру жағына көшіп, өнімді арзандатуға арналған экономикалық тиімсіз субсидиялар көлемін қысқарту қажет. Өйткені, тәжірибеге көз салсақ, арзандатудың әсері шамалы екенін байқаймыз. Бұл ретте, ел өз өнімімен қамтамасыз етілгенде баға белгілеу анағұрлым тұрақты», - деді Ахметов.
Ол қант сияқты күрт құны көтерілмеген сиыр еті мен әлеуметтік нанды мысалға келтірді.
Ұялы байланыс операторлары туралы айта отырып, Агенттік өкілі бұл нарықты монополиядан арылту қажет екенін түсіндірді. Біріншіден, «Қазақтелеком» инфрақұрылымдық операторының құрамынан аралас нарық субъектілерін – ұялы операторларды бөліп алу керек. Екіншіден, тиімсіз пайдаланылған радиожиілік спектрін (РЖС) алу арқылы жаңа ойыншыларды енгізіп, кейіннен мемлекеттік ресурсты конкурс – аукцион арқылы өткізу керек деді.
«Бұрын төрт оператор болған кезде қазақстандықтарда тарифтерді таңдау мүмкіндігі болған. Қазір екі компания бар. Сондықтана адамдардың таңдауы шектеулі. Бұл үрдісті өзгерту қажет», - деп түсіндірді спикер.
Ахметовтың айтуынша, такси нарығындағы «Яндекс. Такси» тарифтеріне қатысты тергеп-тексеру жүргізіліп жатыр. Бұл ұйым 17-20% комиссия алады және динамикалық баға белгілеуді қолданады. Әсіресе, жаңбыр, қар, мереке күндері тұтынушыларға қызмет түрі сұраныстың артуына байланысты айтарлықтай қымбатқа түседі. Егер монополиялық-жоғары бағалар анықталса, онда шаралар қабылданып, комиссия төмендетіледі.
«Тұтастай алғанда, такси нарығын цифрландыру кез келген жағдайда нарықты монополиялауға алып келді. Өйткені мұнда маржиналдылық жоғары емес. Агрегаторлар қызмет көлемін ұлғайту арқылы ақша табады. Екінші жағынан, агрегатордың қызметіне сұраныс неғұрлым жоғары болса, оның бағасы соғұрлым жоғары болады. Тарифтердің өсуі осыған да байланысты. Дегенмен, бұл нарықта бәсекелестік бар. Сонымен Қатар «Яндекс. Такси» InDriver, басқа агрегаторлар және такси компаниялары бар. Мұнда барлығын клиент шешеді», - деп түсіндірді БҚДА басшысының орынбасары.
Агенттік жұмысын қорытындылай келе, Ахметов екі-үш жыл ішінде азық-түлік бағасын төмендету саласында үстеме бағаны төмендету бойынша монополияға қарсы хабарламалардың едәуір саны берілгенін атап өтті. Бұл ретте, 70% жағдайда бизнес оларды өз еркімен орындайды.
«Біз осындай жұмыс жүргізіп жатырмыз, бірақ нарықта ұсынысты ұлғайту қажет. Әйтпесе, әкімшілік тыйымдар, оның ішінде тексерулер тауар өндірушілерге кері әсерін тигізеді, ал тауар интервенцияларына айтарлықтай бюджет қаражаты жұмсалады, ал оның әсері шамалы болады», – деп қорытындылады Рустам Ахметов.