Қазақстан, Ресей және Швейцарияның бірлескен экспедициясының нәтижесінде, Дүниежүзілік жабайы табиғат қоры (WWF) жобасы аясында Тұран жолбарысын Орталық Азияда қалпына келтіру үшін ең қолайлы орын ретінде Балқаш көлінің оңтүстік жағалауы, Есіл өзенінің атырабы мен оның шығыс жағалауы таңдалды.
Тұран жолбарысының популяциясының тығыздығы (жолбарысқа аңшылық нәтижелері мен жануарлардың кездесуі туралы жанама тарихи деректер бойынша) Амур жолбарысының тығыздығынан айтарлықтай жоғары болды және Үндістандағы жолбарыстардың тығыздығына жақын. Бұл Балхаш өңірінде кемінде 100 жолбарыс популяциясын құру мүмкіндігін бағалауға мүмкіндік береді, бұл бүгінгі таңда сақталған топтардан әлдеқайда көп. Сондықтан, жолбарыстың Балхаш өңірінде қалпына келуі Жолбарыстарды қалпына келтіру бағдарламасына маңызды үлес қосады.
2010-2015 жылдар аралығында Қазақстан, Ресей және басқа елдердің жетекші сарапшылары ХТҚО (Халықаралық табиғатты қорғау одағы) жануарлар тобының келісімімен Қазақстанда жолбарысты қайта әкелу бағдарламасын әзірледі. Бағдарлама шеңберінде бастапқы популяцияның 3 ықтимал көзі қарастырылған:
- Жабайы табиғаттағы жолбарыстар;
- Конфликті жолбарыстар, сондай-ақ жалғыз қалған табиғатқа бейімделген жолбарыс балалар;
- Зоологиялық парктерде өсірілген, табиғатқа бейімделген жолбарыс балалар.
2015 жылдың маусымында жарияланған зерттеу нәтижесінде барлық континенталды жолбарыстар бір подвидке, яғни Panthera tigris tigris-ке жататыны танылды. Осы подвид 2021 жылы Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілді.
«Амур» және «тұран» атаулары қазіргі уақытта ғалымдар мен Халықаралық табиғатты қорғау одағымен (ХТҚО) экологиялық формалар немесе географиялық популяциялар ретінде қарастырылып, жекелеген жануар түршелері ретінде саналмайды.
Сондықтан, реинтродукциядан кейін Қазақстанға көшірілген амур популяциясының жолбарыстары, тұрақты популяцияны қалыптастырған жағдайда, аумақтық белгі бойынша тұран популяциясының жолбарыстары болып автоматты түрде саналады.
Қазіргі уақытта жолбарыстарды реинтродукциялау бағдарламасы Нидерландтан «Іле-Балқаш» резерватына амур жолбарыстарының келуімен маңызды кезеңге жетті. Бұл маңызды қадам бағдарлама мақсатына — жолбарыстардың тарихи мекенінде популяциясын қалпына келтіруге жақындатады.
Жылдар бойы WWF пен Қазақстан арасындағы тығыз ынтымақтастықтың арқасында екі амур жолбарысы «Іле-Балқаш» мемлекеттік табиғи резерватына Нидерландтағы «Святого льва» жабайы жануарларды сақтау орталығынан (Stichting Leeuw) жеткізілді. Бұл оқиға экожүйені қалпына келтіру және жоғалған биоәртүрлілікті қайтару жолындағы маңызды қадам болды. Бағдарламаны экология және табиғи ресурстар министрлігінің Орман шаруашылығы және жануарлар әлемі комитеті WWF және БҰҰДБ-ның қолдауымен жүзеге асыруда. Богдана мен Кума «Иле-Балхаш» резерватындағы WWF-тың арнайы құрылған вольерлік орталығында өмір сүріп, кейін олардың ұрпағын табиғатқа жіберу жоспарлануда.
«Осыдан шамамен 15 жыл бұрын, 2010 жылы өткен Жер бетінде жолбарыстарды сақтап қалу мәселелері бойынша алғашқы халықаралық форумда Қазақстан мысықтұқымдас жабайы жыртқышты еліміздің табиғатына қайта оралтуға дайын екендігін хабарлаған болатын. Арада жеті жыл өткеннен кейін Қазақстан, Ресей және басқа да елдердің ғалымдарының тынымсыз еңбегі нәтижесінде елімізде жолбарысты қайта жерсіндірудің бірегей бағдарламасы әзірленді. Осы уақыт аралығында алаңы 415 мың гектар жерді қамтитын «Іле-Балқаш» резерватын құрудан бастап оңтүстік Балқаш маңы экожүйесін қайта қалпына келтіруге дейін үлкен жұмыс атқарылды. Қазіргі таңда біз көп еңбекті талап ететін жұмыстың және қызметкерлеріміздің өз істеріне адалдығының нәтижесін көріп отырмыз. Қазақстанға алғашқы жолбарыстар жеткізілді және осы атаулы оқиға бағдарлама міндеттерінің сәтті орындалғанын растайды», – деді өз сөзінде Қазақстан Республикасының Экология және табиғи ресурстар министрі Ерлан Нысанбаев.
Жолбарыстардың ұрпақтары жабайы табиғатқа жіберілуі күтілуде, бұл түрше Қазақстанда 70 жылдан астам уақыттан кейін қайта пайда болайын деп орыт. Бұл жолбарыстар популяциясы мен аймақтың биоәртүрлілігін қалпына келтіруде маңызды рөл атқарады.
«WWF-та бірнеше ондаған жылдар бойы жүргізілген жұмыстан кейін осы жоба – мен еңбек сіңірген ең ерекше жобалардың бірі болып саналады. Осыдан 15 жыл бұрын жабайы табиғатта жолбарыстар мүлдем жойылып бара жатқан кезде мұндай жоба іске асырылады деп ойлаған? Бұл жоба – жай ғана жолбарыстармен жүргізілген әсері мол жұмыс емес. Біз жойылып бара жатқан жыртқышты сақтап қалумен шектелмей, сонымен қатар әріптестерімізбен бірлесе отырып тұтас экожүйені қалпына келтіреміз, бұл осы жерлерде өмір сүретін адамдарға орасан зор экологиялық және әлеуметтік пайдасын тигізеді. Бірнеше жыл бойғы жұмыстың осындай нәтижеге жеткізуі фактісі бүкіл әлем бойынша табиғат пен жойылып бара жатқан түрлерді қайта қалпына келтіруге болатыны туралы үміт ұялатады», — дейді WWF Нидерландтың жабайы табиғат жөніндегі сарапшысы Герт Полет.
Ағымдағы жылдың жазының басында WWF қолдауымен Қазақстан Республикасының Орман шаруашылығы және жануарлар дүиесі комитеті мен Нидерландының Святой Льва орталығы арасында Меморандум жасалды. Меморандумда 2 жолбарысты ақысыз беру және оларды Қазақстанға жеткізу туралы келісім болды, ал олардың ұрпақтарын жабайы табиғатқа қайта жіберу үшін одан әрі өсіру көзделді.
«Нидерланд орталығымен арадағы меморандум Қазақстанда жолбарыстарды өсіру мақсатында бірлескен өнімді жұмыстың бастамасына жол ашты. Ол елімізде биоалуантүрлілікті сақтап қалу және қайта алпына келтіру жолында маңызды қадамға айналды. Сонымен қатар, бұл құжат табысты халықаралық ынтымақтастықтың үлгісін паш етеді. «Іле-Балқаш» резерватының қарышты дамуы, қайта жерсіндіру бағдарламасының барлық белгіленген жоспарларының нақты іске асырылуы және халықаралық әріптестердің қолдау көрсетуі болашақтағы экологиялық бастамаларға және еліміздің табиғатты қорғау саласындағы жетістіктеріне сенімді негіз қалыптастырады», – деп атап өтті ҚР Экология және табиғи ресурстар министрлігі Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетінің төрағасы Данияр Тұрғамбаев.
«Біз өз орталығымыздағы барлық аңдардың болашағы жақсы, мүмкіндігінше олардың табиғи тіршілік ортасына барынша жақын болуы үшін барымызды салуға тырысамыз. Біздің ұйымымыздың басты арманы – жолбарыстардың бұрын өздері мекендеген Қазақстанға қайта оралуы бағдарламасына өз үлесімізді қосу», — дейді Lion Foundation қорының директоры Роберт Крюйфф.
Осы демалыс күндері жолбарыстар тұрақты күзетшілердің бақылауымен жаңа үйіне жүк ұшағы мен вертолет арқылы арнайы транспорттық контейнерлерде жеткізілді. Қазіргі уақытта олар «Іле-Балқаш» резерватының қорықтық аймағының шекарасында орналасқан кіші вольерде акклиматизациядан өтуде. Бірнеше аптадан кейін оларды кеңірек вольерлерге шығарады.
«Бұл атаулы және тарихи оқиға – Қазақстан үкіметінің WWF және БҰҰДБ қолдауымен Іле-Балқаш сағасы экожүйесін қайта қалпына келтіру және өңірде жолбарыстарды жерсіндіру бойынша өршіл бағдарламасының бір бөлігі. Орталық Азияда бұл жыртқыштар 70 жылдан астам бұрын жойылып кетті және бүгінгі таңда бүкіл әлем осындай салтанатты оқиғаның куәгері болып отыр. Жолбарыстарды жерсіндіру олардың тарихи отанына қайта оралуына ғана емес, сонымен бірге тұрақты экожүйені қалпына келтіру үшін маңызды қадам болып саналады, бұл адамдарға ғана емес, елдің табиғатына да үлкен пайдасын тигізеді. Бұл жоба биоалуантүрлілікті сақтап қалу және экологиялық тепе-теңдікті қолдау үшін ғаламдық күш-жігер салуды білдіреді», – дейді WWF Еуропа және Солтүстік Африка елдері жөніндегі өңірлік директоры Аджай Барай.
Ауқымды жобаны іске асыру кезінде Қазақстан Республикасының Нидерландыдағы Елшілігі белсенді көмек көрсетті.