«Amanat» партиясы қоғамдық саясат институтының бас сарапшысы Ерлан Ахмедидің пікірінше, «Екінші Республика» анықтамасы Президент Жолдауында берілген.
«Ол Қазақстан суперпрезиденттік басқару формасынан мықты Парламенті бар Президенттік формаға көшетінін айтқан кезде, яғни жаңа республикада, екінші республикада Парламенттің жоғары өкілді орган ретіндегі рөлі, жергілікті атқарушы органдар – мәслихаттардың рөлі айтарлықтай күшейеді. Сондықтан Президент біздің сайлау жүйесінде 70-те 30-ға дейінгі жаңа формуланы ұсынды. Яғни, Парламенттің бір бөлігі пропорционалды жүйе бойынша (партиялық тізімдер бойынша), екінші бөлігі мажоритарлық жүйе бойынша сайланатын болады. Сайлауға қатысуға белгілі бір партиялардың мүшелері емес, өзін-өзі ұсынған адамдар мүмкіндік алады. Ол дәл осындай формуланы 50-ден 50-ге дейінгі деңгейде облыстық, республикалық маңызы бар қалалардың мәслихаттарына ұсынады, ал төменгі деңгейде аудандық және қалалық мәслихаттарда сайлау мажоритарлық жүйе бойынша өтеді. Өйткені барлық өңірлерде саяси партиялардың өкілдіктері жоқ. Пропорционалды жүйе аймақтардағы басқа саяси ойыншылардың сайлауға қатысу мүмкіндігін азайтады. Мажоритарлық жүйе өз округтерін, аудандарын, күн сайын қарым-қатынаста болатын тұрғындарын білетін, проблемаларды көретін, өзін-өзі ұсынушы ретінде ұсынылатын және мәслихаттар алаңында осы тақырыптарды көтеруге мүмкіндік береді. Демек, басқару нысандары өзгереді дегім келеді», - деп атап өтті сарапшы.
Ал «Қоғамдық келісім» РММ директоры Ғалымжан Құсманғалидің айтуынша, бұл туралы Жолдауда емес, оған дейін 2019 жылы айтылған. Осы формуламен Қасым-Жомарт Тоқаев президенттік сайлауға қатысты. Сол кезде ол осы тезисті тұжырымдады.
«Меніңше, кейбір сарапшылар секілді «бұл тақырып қазір ғана пайда болды» деуге болмайды. Өйткені бұл формуланы 2019 жылы ұсынған Мемлекет басшысының әрекеттерінің дәйектілігі бар. Содан кейін ұлттық қоғамдық сенім кеңесі шеңберінде заңнамаға біздің саяси жүйемізді ырықтандырған түрлі түзетулер қабылданды. 2,5 жыл бойы ҰҚСК белсенді түрде жұмыс жүргізіп, Парламент палаталарының бірлескен отырысында оның тұжырымдамалық сөзінің негізін құрайтын кешенді топтама құрып, Жолдау жасады. Яғни, осы кезде басталды, менің ойымша, ертерек алу керек. Осы кезде негізі қаланды, содан кейін формулалар ұсынылды, ұзақ уақыт бойы белсенді түрде талқыланған идеялар болды, «оң» және «теріс» жақтары тыңдалды. Міне, бұл 2,5 жыл бойы жүргізілген үлкен жұмыстың апофеозы», - деді сарапшы пікірін білдіре отырып. Әріптесі оны қолдады.
«Іске асырылған саяси реформалардың төрт пакеті, олар 2019 жылдың күзінде қолға алынды, ол кезде Президент өз Жолдауында, ҰҚСК-нің алғашқы отырыстарында біздің саяси жүйемізді демократияландыру бойынша идеяларды, бастамаларды ұсынған болатын. Бүгінде «қуатты президент - ықпалды парламент - есеп беретін үкімет» деп жиі айтылатын формула, негізінен, Қасым-Жомарт Тоқаевтың сайлауалды бағдарламасының негізінде қаланды. Бұл оның қисынды жалғасы», - деп атап өтті Ерлан Ахмеди.
