5 маусымда Қазақстанда өткен Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізу жөніндегі жалпыхалықтық референдум, әрине, ең маңызды ішкі саяси оқиға болды. Бұл ретте дауыс беру әлемдік қоғамдастықтың жіті назарында болды: көптеген БАҚ өкілдері плебисцит барысын қадағалап, елде жүргізіліп жатқан реформалар туралы хабарлады.
Қазақстанның ерекшелігі сол: авторитарлық көршілері үстемдік ететін аймақта демократияландыру және либерализация жолына түскен посткеңестік Орталық Азия мемлекеті. <...>
Тоқаев мырзаның әкімшілігі елдің бұдан былай өзгерістердің баяу қарқынын көтере алмайтынын түсінеді. Қазақстанның өркендеуі, ішінара мұнай мен уранның арқасында, мемлекеттің істеріне қоғамның көбірек қатысуынсыз тұрақты болуы мүмкін емес.
Алдағы жалғыз жол – қарапайым азаматтарға пайда әкелетін реформалар. Конституцияға өзгертулер енгізу туралы референдумды көпшілік елдің бұрынғы басшысына қатысты тарауды жабу мүмкіндігі ретінде қабылдады.
Қазіргі президент Қасым-Жомарт Тоқаев дауыс беру «Екінші Республиканың негізін қалады» деді. Тоқаев ұсынылған өзгерістер заң шығарушылардың өкілеттіктерін кеңейтіп, қазіргі «суперпрезиденттік» жүйені жояды» деді. Дегенмен, реформа Назарбаев пайдаланған бірқатар артықшылықтарға да нүкте қояды.
Елдегі сайлау учаскелерінің бірінде EFE тілшісіне 80 жастағы зейнеткер Нұрғайни Тоқтасынова «жаңа Қазақстан болады және Конституция жақсы жаққа өзгереді» деген үмітпен дауыс беруге барғанын айтты.
«Бізде қиындықтар болды, бірақ жақсартуларға үміттенеміз», - деді ол.
50 жастағы мұғалім Хусан «билік пен халық арасында өзара түсіністік болуы керек» деп атап өтті.
«Менің ойымша, (посткеңестік кезеңдегі) тәуелсіздіктің 30 жылында қиындықтар болды және қазір Президенттің өзгерту үшін ұсынып отырғаны дұрыс болады деп сенемін», - деді ол.
Ұсынылып отырған реформалар Президенттің шектен тыс өкілеттіктерін азайтуға арналған, ол ешбір саяси партияға кірмейді және басқа да шектеулермен қатар облыс, қала және астана әкімдерінің немесе атқарушы билік басшыларының шешімдерінің күшін жоя алмайды.
Сонымен қатар, реформалар Мемлекет басшысының ең жақын туыстарының саяси қызмет атқаруына немесе квазимемлекеттік секторда басшылық қызметпен айналысуына тыйым салады.
Екінші жағынан, Мәжіліс (Парламенттің төменгі палатасы) мен Сенат қосымша өкілеттіктер мен жауапкершіліктерге ие болады.
Реформалардың тағы бір кешені адам құқықтарына қатысты. Өзгертілген Конституция Конституциялық Сот құруды (бұған дейін жұмыс істеп тұрған Конституциялық Кеңес тек «қорытынды» шығара алатын) көздейді, Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің мәртебесі күшейтіліп, өлім жазасына тыйым салынады.
Қазақстандық сайлаушылар саяси реформаларға жол ашуда. Қазақстандық сайлаушылардың 76%-дан астамы жексенбіде (5 маусым) президент Қасым-Жомарт Тоқаев референдумға шығарған саяси реформаға бағытталған конституциялық өзгерістерді мақұлдады. Сонымен бірге, exit-poll мәліметтері бойынша, дауыс беруге 68,44%, яғни 8 миллион азамат қатысты.
Қазақстанның 27 жылдағы алғашқы референдумын шетелдік бақылаушылар 2022 жылдың алғашқы күндері елді дүр сілкіндірген қаңтардағы тәртіпсіздіктерден кейін Тоқаевтың танымалдылығының сынағы деп бағалады.
Мемлекет басшысының өкілеттіктерін шектеу және басқарудың «суперпрезиденттік» түрінен ықпалды Парламенті мен есеп беретін Үкіметі бар президенттік республикаға өтуді шоғырландыру мақсатында реформаларды Президент Тоқаев алға жылжытуда.
Ұлттық жаңғырудың салиқалы жолындағы алғашқы қадам болған конституциялық өзгерістер Парламент пен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының өкілеттіктерін де күшейтіп, Қазақстанның саяси құрылымындағы тежеу мен тепе-теңдік жүйесін қайта айқындайды, адам құқықтарын қорғау тетіктерін қайта қарастырады.
Бір сөзбен айтқанда, біз Қазақстан үшін тарихи сәт туралы айтып отырмыз.
Қазақстан: халық конституциялық өзгерістерді қолдайды.
Ағымдағы референдумның айрықша ерекшелігі – қолданыстағы Конституцияға жалпыхалықтық референдум арқылы өзгертулер енгізу. Бұған дейін Негізгі заңға түзетулер Парламентте қабылданған болатын.
Дауыс беруден кейін Қасым-Жомарт Тоқаев отандық БАҚ өкілдері үшін брифинг ұйымдастырды. Ол өз сөзінде Қазақстан халқын референдумның өтуімен құттықтады.
«Бүгін, шын мәнінде, еліміз үшін маңызды тарихи күн. Халық тағдырлы шешім қабылдайды. Ешқандай мәжбүрлеу жоқ. Референдум жоғары деңгейде ұйымдастырылды», - деді Қазақстан көшбасшысы.
Саяси жүйені өзгерту туралы шешім қабылдаған референдумнан кейін ел экономикалық реформалар пакетін жүзеге асыруы керек.
https://kazpravda.kz/n/chto-pishut-zarubezhnye-smi-o-referendume-v-kazahstane/
