Адамдар Алматы, Шымкент, Алматы, Жамбыл, Шығыс Қазақстан және Қызылорда облыстарынан келіп, ҚР Үкіметіне ақшалай сомада немесе жақындарының қайтыс болуына байланысты пәтер немесе үй беру түрінде өтемақы төлеу туралы, сондай-ақ кейбір қаза тапқандарға қатысты айыптарды алып тастау туралы талаптармен Министрліктер Үйі ғимаратының алдында үш тәулік өткізді.

Кездесу барысында азаматтардың өздері хабарлағандай, туыстарының қайтыс болуына байланысты қылмыстық істер бойынша адвокаттар «Qantar» Қорының көмегімен жалданған.

Бұл ретте осы қордың адвокаттары да, ресми өкілдері де олармен болған жоқ, дегенмен азаматтардың өздері мойындағандай, оларға Бас прокуратура, Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігі және өңірлер әкімдіктерінің басшылығымен кездесулер кезінде кәсіби заң көмегі қажет болған.

Белгілі болғандай, елордаға келген азаматтар тобынан тек үшеуі ғана Адам құқықтары жөніндегі уәкілге жүгінген. 14 шілдедегі кездесудің қорытындысы бойынша олар тиісті кеңестер алды, олардың туыстарына қатысты қылмыстық тергеудің созылуына байланысты процестік бұзушылықтар туралы өтінішхаттары Бас прокурордың атына жіберілді.

Аталған кездесуден кейін Қазақстан Республикасы Бас Прокуратурасынан алынған түсініктемеге сәйкес, туыстары елордаға келген қаза тапқан азаматтарға қатысты қылмыстық істер әзірге тергеу сатысында тұр, тиісінше олардың өлімінің мән-жайы анықталуда.

Кездесу барысында азаматтар қылмыстық істер шеңберінде зардап шеккен деп танылған адамдарға өтемақы төлеу туралы мәселе бойынша құқықтық түсініктеме алуды сұрады.

Осыған байланысты келесілерді түсіндіреміз.

Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 167-бабының 1-бөлігіне сәйкес https://adilet.zan.kz/rus/docs/K1400000226 азаматтық талап қылмыстық құқық бұзушылықпен немесе қылмыстық жазаланатын іс-әрекетпен адамға тікелей мүліктік немесе моральдық зиян келтірілгені анықталған кезде сотқа дейінгі тергеп-тексеру басталған кезден бастап сот тергеуі аяқталғанға дейін қойылуы мүмкін. Мұндай қылмыстың салдары адам қайтыс болған жағдайда, қайтыс болған адамның жәбірленуші құқықтарын жүзеге асыратын жақын туыстары, жұбайы (зайыбы) азаматтық талап қоюы мүмкін.

«Қылмыстық процесте азаматтық талапты қарау туралы» Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2005 жылғы 20 маусымдағы № 1 Нормативтік қаулысының 3-тармағына сәйкес https://adilet.zan.kz/rus/docs/P05000001S егер азаматтық талап қылмыстық істе қойылмаса не қараусыз қалдырылса, онда ол қылмыстық іс жүргізу аяқталғаннан кейін азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қойылуы мүмкін. Азаматтық талап адамды қылмыстық іс шеңберінде жәбірленуші деп таныған жағдайда ғана қойылуы мүмкін.

Осылайша, өтемақы талаптары сотқа дейінгі немесе сотта қарау сатысында немесе жеке азаматтық іс, іс жүргізу аясында қылмыстық іс аяқталғаннан кейін азаматтық талап ретінде ұсынылуы мүмкін. Алайда жасалған қылмыстың салдарынан қаза тапқан адамды жәбірленуші деп тану талап етіледі.

Зиянды (моральдық және мүліктік) өтеу туралы азаматтық талап қою мүмкіндігінен басқа, Жәбірленушілерге өтемақы қорынан өтемақы төлеу туралы мәселе де қаралуы мүмкін. Тиісті заң Қазақстанда 2020 жылғы 1 шілдеден бастап қолданылады. https://adilet.zan.kz/rus/docs/Z1800000131/links.